Snel lezen

  • a
  • b

Gepubliceerd in Trouw/De Verdieping 26 september 2013

‘Als ze democratische waarden onderschrijven, mogen – nee moeten – ook ‘deniers’, mensen die het probleem van klimaatverandering ontkennen, hun mening kunnen geven, zonder dat ze meteen worden weggezet als moreel minderwaardig’, zegt Amanda Machin (36).

Het streven naar consensus – alle neuzen dezelfde kant op – is volgens deze Britse politicologe de dood in de pot voor zowel het klimaatbeleid als voor de democratie. Haar recent verschenen boek ‘Negotiating Climate Change’ is een goed onderbouwd pleidooi voor onenigheid als motor voor besluitvorming.

Het vijfde ‘assessment report’ van het IPCC over klimaatverandering bevestigt nog eens dat het klimaat verandert en dat wij daar verantwoordelijk zijn. Ontkenners en andere twijfelaars, zo luidt de redenering, hebben geen recht van spreken, want de IPCC-rapporten bewijzen dat de ‘science is settled’.

‘Welke wetenschap staat vast’, reageert Amanda Machin, een frêle, jonge vrouw die vaak lang nadenkt voor ze antwoordt en dan zorgvuldig formuleert. ‘De essentie van wetenschap is juist dat de bestaande wetenschappelijke consensus wordt uitgedaagd. Afgezien daarvan zijn de voorspellingen over klimaatverandering niet zoiets als de zwaartekrachtswetten van Newton. Hoewel ik mezelf zeker niet tot de klimaatsceptici reken, constateer ik wel dat er een grote mate van onzekerheid in de voorspellingen schuilt. Dus de wetenschap is er nog helemaal niet uit.’

Politiek issue

Klimaat- en andere wetenschappers moeten zich, volgens Machin zoveel mogelijk beperken tot feiten en voorspellingen en helder aangeven wat de bijbehorende onzekerheden zijn. ‘Wetenschappers brengen in kaart wat we de komende jaren mogen verwachten, maar het is aan de politiek om antwoorden te vinden op de vraag of en zo ja wat we moeten doen om klimaatverandering te voorkomen of de gevolgen te verminderen. Klimaatverandering heeft niet alleen een wetenschappelijke dimensie, maar ook een sociaaleconomische dimensie en een morele dimensie. En zelfs een culturele dimensie, omdat we allemaal een ander beeld hebben bij het begrip klimaat. Klimaat is dus politiek issue.’

Politici moeten zich dan ook niet verschuilen achter de wetenschap, vindt Machin. Afgezien van het feit dat je daarmee de wetenschap overvraagt, vindt ze het ook een gevaarlijke ontwikkeling. ‘Het is vrij beangstigend om te zien hoe onder de vlag van klimaatverandering en duurzame ontwikkeling, het ‘eco-autoritarisme’ toeneemt. Ik kan begrijpen waarom – wetenschappers zijn ongeduldig – maar het is niet juist als ze feiten en waardeoordelen vermengen en daardoor de politiek buiten spel zetten.’

Britse wijn

De wetenschap mag er dan nog niet helemaal uit zijn, maar voor het klimaatbeleid zelf zou toch wel nuttig zijn als alle neuzen dezelfde kant opstaan. Als Nederlanders weten we als geen ander hoe belangrijk het is om samen te werken om onze voeten droog te houden. Machin erkent dat het nuttig en nodig is om samen te werken als er direct gevaar dreigt, maar volgens haar kun je klimaatverandering niet vergelijken met een dreigende stormvloed.

‘Als het klimaat verandert heeft dat verschillende effecten voor verschillende groepen, terwijl die effecten ook nog in de tijd gespreid zijn. Sommigen hebben er baat bij, anderen hebben er last van. Een simpel voorbeeld: Franse wijnbouwers hebben er last van omdat ze worden geplaagd door overvloedige regenval en stormen, maar Britse wijnbouwers – die hebben we tegenwoordig weer – hebben juist baat bij de hogere temperaturen.’

Een ander effect van het beeld van klimaatverandering die als een stormvloed over ons heen komt, is dat het mensen apathisch maakt. Machin: ‘Apocalyptische films zoals ‘An Inconvenient Truth’ van Al Gore en meer nog ‘The Age of Stupid’ zijn bedoeld om mensen te activeren, maar ze bereiken precies het tegenovergestelde. Je komt de zaal uit met de gedachte dat we verdoemd zijn en dat het toch allemaal niks uitmaakt. Net als bij een klassieke tragedie laat je jezelf even zwelgen in emoties, waarna je weer even verder kunt met je leven. Maar ondertussen verandert er niks.’

Conflict koesteren

In plaats van te streven naar consensus over klimaatbeleid, moeten we juist streven naar onenigheid, zegt Machin. Daarmee sluit ze aan bij de ideeën van Chantal Mouffe, een Belgische politicologe die hoogleraar is aan de Universiteit van Westminster. Zij is een bekend pleitbezorger van een radicale democratie en voorstander van het ‘agonistisch pluralisme’. Dat wil zoveel zeggen dat conflicten tussen mensen en groepen niet worden ontkend, maar juist erkend. Machin: “Conflicten moedigen mensen aan om zich actief te bemoeien met de politiek, waardoor ze ook eerder in actie komen.”

Kern van het agonistisch pluralisme is dat we allemaal verschillende ideeën en perspectieven hebben als het gaat om onderwerpen als klimaat en duurzame ontwikkeling. Die ideeën en perspectieven bepalen voor een belangrijk deel onze identiteit. Juist vanwege die koppeling met onze identiteit is het futiel om te streven naar consensus. Machin: ‘Voor de een is een windmolen een icoon van een duurzame toekomst; voor de ander is het een lawaaiige vorm van landschapsvervuiling. Daar worden we het nooit over eens en dat moet je ook niet af willen dwingen. Het enige waar we het eens over moeten zijn in een radicale democratie, is de waarde van democratie, de heerschappij van het volk.’

Als die consensus wel wordt afgedwongen, bijvoorbeeld door burgers te verwijten dat ze het klimaatprobleem verergeren door geen windmolens toe te laten in hun achtertuin (het NIMBY- not in my backyard – syndroom) zal het verzet juist toenemen. Bijvoorbeeld door luidruchtig actie te voeren om gehoord te worden, een voorbeeld van echte democratie, vindt Machin. Maar ook door de opkomst van protestpartijen, zoals in Groot-Brittannië de UK Independence Party en in Nederland de PVV van Wilders. Machin: ‘De opkomst van die partijen illustreert dat het streven naar consensus mensen buitensluit die zich er niet in kunnen vinden. Zolang ze de democratie onderschrijven, heb ik daar overigens geen problemen mee.’

Kleine stappen

Volgens Machin is consensus ook helemaal niet nodig om een klimaatbeleid te voeren. ‘De afwezigheid van consensus betekent niet dat politici geen beslissingen kunnen nemen. Integendeel: zoals ik zei zorgen conflicten juist voor veel meer betrokkenheid van de burger bij politieke besluitvorming. Via debat wordt bovendien duidelijk wat de conflicterende alternatieven zijn, waar politici tussen moeten kiezen.’

Daarbij moeten we ons wel realiseren dat er geen allesomvattende oplossing voor het klimaatprobleem is. Machin: ‘Vanwege de grote onzekerheid over de voorspellingen, maar ook over de effecten van klimaatverandering, kunnen we in het klimaatbeleid alleen maar kleine stappen zetten en zonodig weer op onze schreden terugkeren. Juist door verschil van mening vergroot je de kans we met vallen en opstaan onze weg weten te vinden.’

Amanda Machin: “Negotiating Climate Change, radical democracy and the illusion of consensus”, 165 blz., Zed Books, Londen (2013). Prijs 22,50 (plus verzendkosten).

Joost van Kasteren